Keuzestress

Door: Jaap de Haas

Soms heb je dat gevoel dat alles op losse schroeven staat. Ik heb dat gevoel vaak. Voor de buitenwereld komt dat over als wispelturig gedrag en eindeloze vaagheid. Als iemand mij een ogenschijnlijk simpele vraag stelt over mijn plannen voor volgend weekend kan ik niks anders dan vage onduidelijkheid scheppen. Of ik volgende week op je verjaardag kom? “Ja ik denk het wel maar…” Ik houd onbewust altijd een achterdeurtje open voor als ik me bedenk. Als ik al moeite heb om mezelf vast te leggen voor dingen die nog geen week in de toekomst liggen, hoe kan ik dan beslissingen maken die veel verder in mijn toekomst reiken? Hoe kan ik keuzes maken waarvan ik de gevolgen niet kan overzien?

Bij het maken van een beslissing passeren alle mogelijke scenario’s de revue. Maar wat nu als ik een mogelijke uitkomst niet kan bedenken? Ik stel deze beslissing nog wel even uit en laat de kwestie sudderen in mijn onderbewustzijn. Dit proces kan zich eindeloos in een cirkel herhalen. Het voelt alsof ik op een rotonde rijd en constant de afslag mis. Het navigatiesysteem heeft ergens een software update gemist. Als ik al een keer een afslag neem ga ik binnen de kortste keren twijfelen of ik wel de goede kant op ga.

Het voelt alsof ik op een rotonde rijd en constant de afslag mis.

Ik twijfel niet alleen aan de richting, maar eigenlijk vertrouw ik die rotonde ook niet helemaal. Hoe weet ik überhaupt of een afslag authentiek is en niet een cultureel verantwoord voorgekauwd concept? Met andere woorden, hoe weet ik waaruit een idee of verlangen is ontstaan? Komt dit uit culturele indoctrinatie of is het toch een persoonlijk verlangen? Wil ik een geborgen bestaan met huisje boompje beestje of heeft de maatschappij mij geleerd dat dit de norm is? Wil ik alle schepen verbranden en op zoek naar avontuur, of is dit een vermomd excuus om te vluchten? Hoe destilleer ik de antwoorden van dit soort vragen uit? Vertrouw op je intuïtie is het advies. Ik ben echter zo gewend aan de harde ratio dat mijn intuïtie daar niet bovenuit kan komen.

Soms vraag ik me af of ik nou een heel extreem geval van keuzestress heb. Of is het een manco wat iedereen in een zekere mate ervaart? Ik kan me voorstellen dat veel mensen in een situatie zitten waarin er gewoon niet veel te kiezen is. Bijvoorbeeld als je een gezin hebt en een hypotheek moet betalen. Dat bepaalt al voor een groot deel de invulling van je leven en beperkt de keuzes die je hebt. Je kan niet zomaar je baan opzeggen en een half jaar gaan reizen, bijvoorbeeld. En zo zijn er nog tal van situaties te bedenken waarin mensen in een bepaald stramien leven waarin keuzes beperkt zijn.

Is mijn keuzestress een gevolg van welvaart?

Is mijn keuzestress dan een gevolg van welvaart? In zekere mate wel, gecombineerd met een maatschappij die een heel scala aan keuzes mogelijk maakt. Gooi een natuurlijke besluiteloosheid in de mix met een shot onzekerheid en de cocktail is compleet. Misschien een gebrek aan assertiviteit als garnering op het glas om het af te maken. Of ben ik nu te hard voor mezelf? Is deze negatieve noot slechts mijn oppermachtige criticus in de spits van mijn ego aan het woord?

Het schijnt dat achter je ego, hetgeen wat je ego waarneemt, je ware zelf zit. Een soort getuige die meekijkt, als bestuurder van een zelfsturende auto. Het vormeloze bewustzijn dat zich ergens in ons ophoudt en erg moeilijk is waar te nemen. Je kan het vergelijken met proberen in je eigen ogen te kijken. Je ware zelf vergeet zich als het ego en onderbewustzijn de besturing overneemt. Als ons reptielenbrein reageert op een prikkel of een primitief verlangen. Of als ons ego ons weer meeneemt in een verhaal.

Middels meditatie en mindfulness kan je oefenen deze getuige wat meer onderdeel te laten zijn van je leven. Dit kan ook handig zijn bij het maken van beslissingen. Er zit namelijk een beetje ruimte tussen de prikkel en de bevrediging. In die ruimte kan er gekozen worden. Ga ik nu die hele bak chocolade-ijs opeten of is het verstandig dat niet te doen? Geloof ik dit verhaal waar mijn ego me in meeneemt of ben ik goed genoeg? Kies ik voor het blijven in mijn comfortzone, wat lekker veilig is, of neem ik een sprong in het diepe?

Het is een fijn idee dat er onder al onze lagen een ware zelf zit die je kan helpen beslissingen te maken. Maar het is lastig te bepalen wie er aan het stuur zit. Er is namelijk ook nog ratio. Met onze goed ontwikkelde frontale cortex onderscheiden wij ons van de dieren. Eigenlijk zijn wij rationele dieren geworden, en met deze extra laag hersenen kunnen wij onszelf behoeden voor een leven uit impuls en directe verlangens. Het werd tijd voor beschaving en de wereld is geworden zoals we die nu kennen.

Ik kan het me niet veroorloven bang te zijn voor spijt.

Dus wie neemt er nu een beslissing? Mijn rationele brein? Mijn ware zelf? Intuïtie? Of is het toch culturele indoctrinatie? Eerlijk gezegd heb ik daar geen antwoord op. Ik denk zelf dat het een combinatie is. Een mens is zo complex en leeft in een nog complexere wereld. Het maken van een weloverwogen beslissing vergt iedere tool die we beschikbaar hebben. Daarnaast moet ik leren vertrouwen te hebben in mezelf. Als ik dat niet doe blijf ik rondjes rijden op de rotonde en maakt het leven uiteindelijk de beslissing vanzelf. Ik kan het me niet veroorloven te twijfelen en bang te zijn voor spijt. Ik moet mij beseffen dat ik op ieder punt in mijn leven een optelsom ben van de gemaakte keuzes in het verleden. De enige keuze die er dan overblijft is de wijze hoe ik daarmee omga. Dat maakt het leven van iemand met keuzestress een stuk makkelijker.