Ja, ook u doet mee aan de polarisatie in deze samenleving

Door: Lars Benthin

Hier zit ik dan, achter mijn laptop een stuk te tikken met als achtergrondmuziek de vierde symfonie van Johannes Brahms. Een jongeman die zijn Master afrondt aan de Universiteit Leiden met een voorliefde voor filosofie en literatuur. Natuurlijk niet die moderne meuk. Oud van geest, maar jong van hart, in een goed pak. Als kers op de taart ben ik ook nog eens landelijk persvoorlichter van de JOVD, de politiek-onafhankelijke jongerenpartij van de VVD.

Heeft u zich al een beeld van mij gevormd? De kans is groot dat u een blonde jongeman voor u ziet met het pak van zijn (rijke) vader, die lid is/was van een studentenvereniging en lekker zit te lallen met de lullo’s in een wijnbar. Als dat enigszins in de buurt komt, dan moet ik u feliciteren: u doet mee aan de polarisatie in dit land. Sterker nog, u houdt deze ontwikkeling in stand.

Wat als ik u vertel dat ik een groot fan ben van Star Wars, zong in een metalband, gothic kleding droeg en zwart haar had tot mijn achttiende? Wat als ik u vertel dat ik regelmatig door Rotterdam Centraal loop met een grote glimlach, omdat ik in driedelig pak keiharde black metal aan het luisteren ben? De kans is groot dat u hard lacht en dat u zich dat beeld helemaal niet kan voorstellen. Sterker nog, de kans is groot dat u ineens veel meer sympathie voor mij weet op te brengen. Ik leg mij immers bloot en ik stel mij tentoon aan u als datgene wat ik ben: een mens in al zijn complexiteit.

Valt ons, als mensen, dit gedrag te verwijten? Aan de ene kant wel en aan de andere kant niet. Het is een onderdeel van de menselijke werkelijkheid en de menselijke conditie. U ziet een onbekend persoon voor u staan en kunt de complexiteit van die persoon niet gelijk bevatten. Als gevolg wordt er een karikatuur met een aantal eigenschappen gecreëerd om de werkelijkheid te vereenvoudigen. Diezelfde persoon stelt zich misschien voor aan u als iemand die GroenLinks of Forum voor Democratie stemt en u kunt het niet helpen om een heel scala aan vooroordelen en gedragingen te projecteren op de persoon die voor u staat. Niet beseffend dat diezelfde persoon een eigen geschiedenis heeft, met eigen emoties en bovendien: heel veel onzekerheden. Zo maken mensen van elkaar een karikatuur en zorgt men voor polarisatie. Het gaat niet meer om de complexiteit van persoonlijke denkbeelden en ideeën, maar om de karikatuur die men van elkaar maakt.

Dit polariserende gedrag kan men zelf stoppen, maar het is erg moeilijk om dat te doen. Ik neem u mee terug naar het moment dat u die onbekende persoon aankijkt. Op dat moment beseft u zich ook ineens dat de ander u aankijkt. In een paar seconden verwordt u zelf tot een karikatuur en dat volle besef maakt u angstig en u raakt vervreemd van uzelf. Jean-Paul Sartre zei niet voor niets: ‘’de hel, dat zijn de anderen’’. U voelt het proces van objectivering bijna op uw huid branden en daardoor focust u zich op het mogelijke portret dat de ander van u schetst. Hierdoor durft men zichzelf niet meer te laten zien in al haar complexiteit en authenticiteit. Integendeel, men probeert zo veel mogelijk het masker te bewerken, zodat hij gezien wordt op de manier die hij wil. Je kunt in eerste instantie mensen niet generaliseren, dat hoor je immers vaak. Het valt mij op dat de meeste mensen wel een karikatuur van zichzelf maken. Je gaat zoveel mogelijk dingen hetzelfde zeggen als de mensen in de groep waar je bij wil horen. Je gaat de outfit dragen die past bij het stereotype. Zo vervreemden mensen zich niet alleen van zichzelf, maar ook van elkaar.

We zijn in dit land, mede door sociale media, terechtgekomen in een situatie waarin wij elkaar niet meer zien als mens, maar als karikaturen. De filosoof Alexis de Tocqueville schreef daar tweehonderd jaar geleden al over. Het was toen dus niet anders. De woorden ‘landverrader’ en ‘racist’ vliegen je om de oren. Er gaat geen dag voorbij, of men duikt op een ambigue uitspraak van een publiek figuur om diegene dan op dezelfde manier te simplificeren tot wanbeeld: men creëert een frame. Het publieke en politieke leven is een grote speeltuin voor volwassenen geworden waarbij men elkaar karakteriseert als onderdeel van een groep, net als in de eetzaal van de middelbare school. Polarisatie is het gevolg.

Om deze polarisatie te doorbreken moeten we elkaar weer zien als mens. Ga met een open visie een gesprek met iemand aan of ga naar een politieke bijeenkomst van een partij waar u het totaal niet mee eens bent. Durf elkaar te benaderen en te zien als iets anders dan een karikatuur. Dat geldt ook voor het beeld dat u schetst over uzelf naar de buitenwereld. Nu ontkom ik natuurlijk niet aan de notie dat ik u, de lezer, ook objectiveerde tot het fantoom van verwachting in mijn hoofd. Het overkomt mij ook te vaak, maar we moeten als mens streven naar iets hogers. Om de beroemde hedendaagse schrijver Jordan Peterson te citeren: “bedenk dat de ander altijd iets kan weten wat jij niet weet”.